KOMUNIKADU DA IMPRENSA: Kresimentu Ekonomia Timor Leste 12,2% ne’e falsu tamba laos ho fundamentu ekonomia...!!!
Media nasional publika makaas sobre kresimento ekonomia Timor Leste nian ho nivel 12,2%. Guverno orgullo ho kresimento ekonomia ne’e no hasai estetmentu katak Timor Leste atinji kresimentu ekonomia ho nivel as, maibe estetmentu nebe sira hato’o seidauk hatudu mos mai ita hotu sobre sasukat ou indikador saida mak sai baze hodi fo valor ba kresimentu ekonomia nebe as.
Kresimento ekonomia ne’e indikador makro ekonomia ida mak uza hodi hare’e rezultadu aktividade ekonomia no hodi halo komparasaun ho nasaun seluk maibe resultadu ne’e la signifika fo impaktu nebe diak ba moris povu iha nasaun ida. Bainhira halo komparasaun ho nasaun seluk iha rejiaun Asia Pasifiku; Timor Leste sai uniku pais nebe mak nia kresimentu as maibe la signifika moris povu no ekonomia Timor Leste diak liu bainhira kompara ho nasaun seluk iha rejiaun Asia Pasifika, tamba nasaun seluk iha Asia Pasifiku ho kresimentu nebe ki’ik maibe fundamentu ekonomia diak liu kompara ho ita. Tuir lolos Timor Leste bele orgulho ho progresso ida ne’e maibe Luta Hamutuk hare’e katak kresimento ekonomia seidauk refleta kondisaun real nebe mak povu infrenta. Nune Luta Hamutuk hakarak dehan katak, guverno aprezenta kresimento ekonomia “semu” tamba laiha fundamentu ekonomia nebe diak, por ezemplo produsaun rai laran sei fraku; nune iha dependensia makaas ba importasaun, kondisaun real povu agora difisil atu hetan servisu, sasan nesidades baziku folin karun no aumenta sae ba bei-beik, distribuisaun osan mos iha ema oituan deit nia liman.
Hare’e ba kresimento ekonomia iha paizes balun iha Ásia Sudeste sira to’o deit 6,8% maibe konsumu populasaun aumenta tamba iha kapasidade kompra nomos exportasaun produsaun rai laran ba rai liur sae makaas. Variabel rua ne’e hatudu husi paizes sira mak hanesan Indonesia, Malaysia, Filipina, Singapura dan Thailandia. Timor Leste ho kresimento 12,2% maibe laiha aktividades ekonomia mak bele halo produsaun rai laran hodi aumenta nune limita importasaun, povu sei moris iha linha pobreza nia okos nebe haktuir relatoriu MDGs 2009 nian katak nivel rendimento populasaun ida-idak sei minus husi $0,55 sen kada loron ida, no pior liu tan mak Timor Leste hanesan nasaun nebe mak sei kiak liu tamba metade husi populasaun (42%) sei moris kiak. Nebe kresimentu ekonomia nebe mak guverno aprezenta ne’e signifika saida?
Opiniaun Luta Hamutuk sobre realidade moris no ekonomia Timor Leste:
1. Povu sei infrenta problema nesedidade primer (baziku) mak hanesan alimentasaun, roupa nomos sasan kontrusaun uma.
2. Produsaun rai laran sei fraku no sei iha dependesia makaas ba importasaun, realidade ne’e hatudu husi importasaun aihan, ropa nomos kontrusaun uma nian.
3. Investimentu iha seitor real seidauk hatudu nia progressu tamba guverno barak liu injekta deit osan ba ema balun deit, dezemprego sei as (ema mak buka servisu) kada tinan husi 20.000 – 25.0000 pessoal no laiha plano integradu entre ministeriu ida ho ministeriu seluk.
4. Sirkulasaun osan oituan deit mak iha ita nia rai, nune osan semo hotu ba rai liur tamba investimentu real ih arai laran sei fraku.
5. Kapasidade kompra povu sei fraku liu, buat hirak ne’e hatudu husi preokupasaun povu nian bainhira folin sasan sae iha merkado.
REKOMENDASAUN:
1. Husu ba guverno hodi formula fundamento ekonomia Timor Leste mak apropriadu tuir realidade moris povu mak maioria agrikultor.
2. Husu ba guverno atu kria abiente nebe diak hodi hamoris sektor real ih arai laran, mak hanesan agrikultura, pescas, pecuária, turismo nomos infrastrutura baziku ba areia rurais mak iha kualidade.
3. Husu guverno nudar regulador halo kontrollu makaas ba iha merkadoria nesesidade baziku.
4. Husu ba guverno hodi buka metudu nebe mak diak hodi identifika indikador inflasaun iha rai laran. Tamba ita sei iha dependensia ba analiza metudu nebe mak instituisaun internasional sira uza, no realidade hatudu katak metudu ne’e la-refleta kondisaun real iha Timor Leste.
Ikus liu Luta Hamutuk bele konklui katak kresimentu ekonomia ho 12,2% hanesan artificial deit no guverno halo pembohongan publik, katak numeru hatudu iha cresimento economia as maibe iha realidade tuir lolos laiha.
Obrigado wain!
Dili: 22 de Julho 2010
Mericio Akara
Direitor Luta Hamutuk Institute
Timor Leste
No comments:
Post a Comment