TimorNewsNetwork

Asosiasaun Jornalista hotu Iha Timor Leste husu ba RTTL Atu husu deskulpa ba publiku

Liu husi konferensia imprensa ne'ebe hala'o, Kinta feira ne'e (19/7) iha National Press Center – NPC, Fatuhada, Dili husu halo deklrasaun konjunta ida hodi husu ba Radio Televisaun Timor Leste, Empreza Publiku – RTTL, EP atu husu deskulpa ba publiku no respeita kodigu de konditu iha futuro.

Tuir mai deklarasaun kompletu husi asosisaun jornalista Kona-ba akontesimentu Domingu, 15 Jullu 2012

Organizasaun jornalista no media sira iha Timor-Leste ne’ebe kompostu husi Asosiasaun Jornalista Timor-Leste (AJTL), Sindikatu Jornalista Timor-Leste (SJTL), Centru Jornalistiku Investigativu Timor-Leste (CJITL), AsosiasaunRadio Komunitario Timor-Leste (ARKTL) no Timor-Leste Photographers Association (TILPA), iha loron 17 Jullu 2012, reuni hodi halo reflesaun ba situasaun kaostik ne’ebe akontese iha Dili iha loron Domingo, 15 Jullu 2012 depois de Konferensia Kuadru Superior partidu CNRT deside hodi forma koaligasaun entre CNRT, PD no Frente-Mudansa hodi avansa ba forma V Governu Konstitusional RDTL, 2012-2017.

Resultadu husi situasaun kaostiku ne’e mak kareta 63 hetan istragu, uma 7 motuk, ema ida PNTL tiru mate, kanek barak , hamosu situasaun tauk iha komunidade nia le’et ne’ebe fo impaktu ba andamentu atividade loro-loron no pior-liu mak tau tan fukun ida ne’ebe fo impaktu a’at ba prosesu demokratizasaun iha Timor-Leste.

Organizasaun jornalista no media sira iha Timor-Leste fiar duni katak prosesu demokratizasaun iha Timor-Leste tenki harii husi partidu politiku sira ne’ebe halibur ema ho idea hanesan hodi exerse sira nia direitu polituku nudar Konstituisaun RDTL konsagra tiha ona. Iha konseitu ida ne’e, ami mos fiar katak, kna’ar media nian importante duni atu sai nudar fonte ne’ebe, ema ida-idak,  sosiedade civil, partidu politiku sira, governo no istituisaun estadu Timor-Leste sira  utiliza hodi habelar sira nia konseitu konaba konstrusaun estadu no governu demokratiku ida.  

Organizasaun jornalista no media iha Timor-Leste fiar katak, media nia kna’ar  iha estadu post-conflict  hanesan Timor-Leste,  mak oinsa azegura prosesu konstrusaun Estadu no Governasaun ne’ebe demokratiku liu husi ema ka grupu sira ne’ebe iha nia partisipasaun. Media massa no jornalista sira iha Timor-Leste, ka’er metin ba Konsitituisaun RDTL ARtigu 40 no 41 ne’ebe garante liberdade inprensa, komunikasaun no expresaun iha Timor-Leste hodi partisipa iha prosesu konstrusaun estadu direitu demokratiku RDTL .

Eleisaun nudar prosesu demokratizasaun ida ne’ebe importante hodi eleitu Na’i Presidenti no mos fo fiar ba partidu politiku sira atu implementa sira nia programa ne’ebe responde duni interese nasional no interese povu tomak.  Organizasaun jornalista no media sira iha Timor-Leste, observa katak eleisaun presidensial no parlamentar ne’ebe mak Timor-Leste halao iha tinan 2012 hatudu duni prosesu demokratizasaun iha Timor-Leste la’o dadaun;  Eleisaun rua ne’e la’o duni tuir prinsipiu demokratiku sira; Povu livre duni hodi exerse nia direitu politiku hodi fo fiar ba partidu CNRT, FRETILIN, PD no Frenti Mudansa.

Maibe organizasaun jornalista no media sira iha Timor-Leste mos fiar katak, iha estadu post-conflict sira, iha mos tendensia bo’ot husi poderes politiku ne’ebe iha atu uza meus ne’ebe la demokratiku liu husi orgaun estadu, governu no mos sociedade civil sira atu atinsi sira nia interese politiku. Iha Nasaun barak media mos sai nudar instrumentu ne’ebe poderes politiku sira uza hodi atinzi sira nia objetivu.

Situasaun kaostiku ne’ebe akontese iha Domingo kalan, 15 Jullu 2012 hatudu duni katak RTTL EP sai tiha ona instrumentu politiku ida ne’ebe  partidu CNRT utilize/uza la’os deit atu habelar informasaun ba publiku, edukasaun sivika konaba debate politiku ne’ebe atu inrekeza konstrusaun estadu demokratiku maibe RTTL EP  sai tiha fali fonte de informasaun ne’ebe resulta ba destruisaun prosesu demokratiku ne’ebe povu aprende no louva liu husi eleisaun parlamentar ne’ebe transparante no demokratiku duni.

Organizasaun jornalista no media iha Timor-Leste observa katak, transmisaun direita  ba Konferensia Kuadru Superior partidu CNRT ne’ebe RTTL EP halao iha loron Domingo hahu husi dader tuku 10.00 to’o tuku 5 loraik direitamente resulta ba situasaun kaostiku ne’ebe akontese.

Nudar instituisaun media massa ida, RTTL falla atu asegura iha kontratu ne’ebe nia halo ho Partidu CNRT pontu hirak tuir mai ne’e:

-    Desizaun hodi halo transmisaun direita ba Partidu CNRT nia konferensia la bazeia ba desizaun kolegial ne’ebe membru Konsellu Administrasaun (KA) no Konsellu Opiniaun (KO)  RTTL EP.  Ami konfirma ho membru KA no KO balun katak, desizaun foti mesak husi Presidente KA, depois de informa deit husi telefone katak RTTL EP sei halo transmisaun direito. Atetude ne’e hatudu katak, Presidenti KA RTTL EP, Expedito Ximenes la estabele kultura transparansia no demokratiku iha RTTL EP nia laran.

-    KA RTTL EP falla atu garante iha kontratu  ho partidu CNRT laran hodi impoin pontu fundamental kode etiku jornalismo ka kode de ontologia jornalismu katak, publikasaun ka transmisaun informasaun LA BELE iha tendensia atu deskrima, agita no hamosu konflitu. Pontu ne’e sai nudar pontu importante ba media tomak iha mundu, liu-liu iha estadu post-conflict sira;

-    Transmisaun direita husi RTTL EP, ami konsideira la tuir kodiku konduta jornalismu no mos padraun publikasuan media nian ne’eb’e normalmente aplika iha instutisaun media iha mundu tomak, tamba RTTL EP fo tempu ba kongresista sira hasai liaguajem ne’ebé la kontribui ba edukasaun publika, unidade nasional no demokrasia. Tuir lolos RTTL EP tenke halo sensura ka hamate tiha audio- ba liafuan ne’ebé iha potensia ba konflitu.

-    RTTL EP nia Konsellu Administrasaun no Konsellu Opiniaun LA HAPARA  IMIDIATEMENTE transmisaun direita Konferensia partidu CNRT  ne’e wainhira  deklarasaun ne’ebe membru partidu CNRT halo iha ona tendensia diskriminativu no agita situasaun iha sociedade nia le’et no mos ofende militansia partidu FRETILIN ne’ebe bele no hamosu duni situasaun kaostiku iha Domingo kalan too loron hirak liu-ba.  Ne’e refleta katak Presidenti Konsellu Administrasaun no nia membru sira no mos membru Konsellu Opiniaun RTTL EP laiha konesementu profundu konaba Kode Etiku Jornalismo.

-    Presidenti  no membru Konsellu Administrasaun RTTL EP, tau sitausaun risku no perigosu ba jornalista RTTL no ekipamentu RTTL nian. Tamba publiku bele tau odio ba jornalista RTTL no ekipamentu Estadu nian ne’ebe RTTL EP uza hodi halao nia kna’ar loro-loron.

-    Kontratu ne’ebe RTTL EP halo ho Partidu CNRT ne’ebe la asegura interese publiku  no la fo importansia responsabilidade sosial media nian, hamosu presendente a’at ba exesisiu liberdade da imprensa, komunikasaun sosial no expresaun iha prosesu konstrusaun estadu direitu demokratiku Timor-Leste.  Situasaun ne’e bele hamosu opiniaun negativu tamba iha ona  kooptasaun poderes politiku ba funsionamentu liberdade da imprensa iha Timor-Leste, liu-liu ba RTTL ne’ebe Empressa Publiku ida.
Haree ba pontu sira iha leten, organisazaun jornalista no media iha Timor-Leste husu atu:

-    Konsellu Administrasaun no Konsellu Opinaun RTTL EP husu diskulpa ba povu Timor-Leste no liu-liu ba vitima husi akontesementu iha loron domingo, 15-16 Jullu 2012. RTTL EP tenki rekunese sala tamba transmisaun direita ne’ebe RTTL halo ba konferensia partidu CNRT viola tiha ona kode etiku jornalismu universal no mos la tau iha konsiderasaun responsabilidade sosial ne’ebe media massa sira tenki kaer metin ba hodi asegura prosesu konstrusaun estadu direitu demokratiku;

-    Ba Komisaun Funsaun Publiku (KFP) atu halo evaluasaun imidiata no fo sansaun administrativu ne’ebe justu ba Direitor Geral RTTL EP no nia Direitor Radio no Direitor Televizaun tamba halo falansu iha exerze sira nia funsaun hodi asegura resposabilidade social ba publikasaun ne’ebe hamosu situasaun kaoestiku no vitima;

-    Husu ba RTTL EP, Governu, Parlamentu Nasional, Presidenti Republika no mos sociedade civil ne’ebe hatur nia representante iha Konsellu Administrasaun no Konsellu Opiniaun RTTL EP , tenki hili ema ne’ebe iha kompetensia no mos iha kunesementu bo’ot konaba kna’ar media iha prosesu demokratizasaun. La’os hili deit ema ne’ebe mak atu serve deit interese partidu politiku sira nian;

-    Ba partidu politiku sira atu garante katak, la iha tan kooptasaun ka intervensaun ba media massa sira, liu-liu RTTL EP ne’ebe tenki independente husu governu no interese partidaria  hodi halao nia  kna’ar nudar media massa;

-    Husu ba partidu politiku sira ne’ebe iha media massa ho kobertura luan iha teritorio Timor-Leste atu  hakru’uk ba kode etiku jornalismu universal ne’ebe defende direitu ema nian no mos la uitiliza media massa ne’e hodi halo agitasaun, diskriminasaun no ofende grupu ka partidu seluk hodi resulta ba situasaun kaostiku no krizi;

-    Husu ba publiku atu la tau odio ba jornalista ka pratikante media massa nian tamba jornalista sira ne’ebe hala’o sira nia kna’ar hodi halibur informasaun maibe disizaun atu halo transmisaun ka publikasaun nutisia iha media ida, bazeia ba desizaun Direitor Media nian. Ami fiar katak media massa barak iha Timor-Leste mak kaer metin duni Artigu 40 no 41 Konstituisaun RDTL; Media massa hala’o sira nia kna’ar bazeia ba Kode Etik Jurnalistiku no iha duni resposabilidade sosial ba sira nia publikasaun;

-    Husu ba Presidenti da Republika ne’ebe iha  kna’ar atu asegura soberania nasaun Timor-Leste no garante establidade estadu Timor-Leste atu fo atensaun ba intervensaun poderes politiku sira nian ba media massa, liu-liu ba RTTL EP.  RTTL EP la bele sai fali instrumentu politiku partidaria nian .
Rekomendasaun:
-    Organizasaun jornalista no media iha Timor-Leste ijiji Parlamentu Nasional atu halo lei ida hodi estabelese Konsellu de Imprensa (Press Council) ida ne’ebe independente ho mandatu atu supervisiona exekusaun kna’ar media no jornalista nian bazeia ba kodiku penal, kodiku sivil no kodiku etiku jornalismo no mos iha mandatu hodi sai nudar mediador ba keiza sira husi sociedade relasiona ho publikasaun media nian;

-    Organizasaun jornalista no media sira husu ba Parlamentu Nasional atu hahu debate konaba Lei Komunikasaun Sosial ne’ebe bele garante liberdade de imprensa, expresaun no responsabilidade social media no jornalista sira nian ba publiku;

-    Asosiasaun media mos husu partidu politiku no grupu sira ne’eb’e hari media atu bele obdese ba kodiku konduta jornalizmu no labele utiliza media nu’udar fatin ba ajitasaun no propaganda politika tamba sei la kontribui naran di’ak no profesionalizmu jornalista no instituisaun media.

Ne’e mak ami ne’ebe halibur a’an iha AJTL, SJTL, ARKTL, CJITL, no TILPA nia deklarasaun ba akontesementu iha loron domingo, 15 Jullu 2012 iha Dili no Hera.

Obrigado:

1.    Prezidenti AJTL           
2.    Prezidenti SJTL
3.    Prezidenti ARKTL  
4.    Prezidenti CJITL
5.    Prezidenti TILPA      
6.    Presidenti Konsellu Etiku AJTL